Türkiye Futbol Federasyonu (TFF), geçtiğimiz gün aldığı bir kararla Türk futbol kulüplerini yıllardır süren bir "zorunluluk" olan formalarda Arial fontu kullanma mecburiyetinden kurtardı. Peki milyonlarca dolarlık kulüplerin, milyarlarca liralık bir endüstrinin neden yıllardır bilgisayarlarımızdaki en standart yazı tiplerinden birine mahkûm edildiğini hiç merak ettiniz mi?
Bu kararın ve Arial fontunun doğuşunun arkasında teknoloji dünyasının en büyük rekabetlerinden biri ve Microsoft'un kurnazca bir hamlesi yatıyor. Gelin, bu basit görünen font değişikliğinin ardındaki ilginç hikâyeye birlikte bakalım.
Her şey Microsoft’un telif ödemek istememesiyle başladı
Hikâyemiz 1957 yılında İsviçre'de başlıyor. Ünlü yazı tipi tasarımcısı Max Miedinger, son derece modern, okunabilir ve nötr bir yazı tipi olan Helvetica'yı tasarladı. Helvetica, kısa sürede o kadar popüler oldu ki tasarımdan pazarlamaya, kurumsal kimliklerden metrolardaki yönlendirme tabelalarına kadar her yerde kullanılmaya başlandı. Kısacası Helvetica bir statü sembolüydü ve kullanımı için lisans ücreti ödemek gerekiyordu.
1980'lere geldiğimizde ise dijital devrim kapıdaydı. IBM ve Microsoft gibi devler, kendi işletim sistemleri ve yazıcıları için standart yazı tiplerine ihtiyaç duyuyordu. O dönemin en popüler ve "havalı" fontu Helvetica'ydı ancak bir sorun vardı. Helvetica'nın lisansı pahalıydı.
İşte bu noktada Microsoft, IBM için font tasarlayan Monotype şirketine başvurdu. Amaçları Helvetica'ya çok benzeyen, onunla aynı genişlikte ve ölçülerde olan ancak lisans ücreti gerektirmeyen bir alternatif yaratmaktı. Monotype'taki Robin Nicholas ve Patricia Saunders liderliğindeki ekip, 1982 yılında bu "alternatifi" tasarladı. Adına da Arial dediler.
Arial aslında Monotype'ın daha eski bir tasarımı olan "Monotype Grotesque" temel alınarak geliştirilmişti ancak Helvetica'ya o kadar çok benziyordu ki, bir belgede Helvetica'yı Arial ile değiştirdiğinizde sayfa düzeni neredeyse hiç bozulmuyordu. Bu durum, Microsoft için mükemmel bir çözümdü. Çok geçmeden Windows işletim sisteminin tüm sürümlerine Arial'ı dâhil ederek, milyonlarca kullanıcıya ücretsiz ve "neredeyse Helvetica" olan bir font sundular. Tasarımcılar ve tipografi meraklıları için Arial her zaman Helvetica'nın "ucuz bir kopyası" olarak görülse de Microsoft sayesinde dünyanın en yaygın kullanılan fontlarından biri hâline geldi.
Helvetica'yı bu kadar özel yapan neydi?
Arial'ın neden "taklit" olarak görüldüğünü daha iyi anlamak için Helvetica'nın tasarım dünyasındaki yerine bakmak gerekir. Temiz, nötr ve son derece okunaklı yapısı sayesinde Helvetica, 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren aralarında Toyota, American Airlines, Jeep, Panasonic, Crate & Barrel ve 3M'nin bulunduğu sayısız küresel markanın kurumsal kimliğinin bir parçası oldu.
Bu ve benzeri büyük markalar, yıllar boyunca Helvetica'nın sadeliği ve güvenilirliği yansıtan imajından faydalandılar. Arial'ın hikâyesi ise her zaman bu devin gölgesinde kaldı.
Font psikolojisine değinelim: Bir font "ruhsuz" olabilir mi?
Her ne kadar üzerine oturulup düşünülmediğinden bu durum herkes tarafından fark edilmiyor ama her yazı tipinin bir karakteri ve insan psikolojisi üzerinde bir etkisi bulunuyor.
Serif (Tırnaklı) Fontlar (Örn: Times New Roman): Tırnaklı yapıları sayesinde daha geleneksel, akademik, güvenilir ve ciddi bir havaya sahipler. Hepimizin gündelik hayatında yer alan kitap ve resmî belgelerde sıkça tercih ediliyorlar.Sans-serif (Tırnaksız) Fontlar (Örn: Helvetica, Arial): Tırnaksız, düz ve modern hatlara sahipler. Genellikle modernliği, sadeliği, ve netliği temsil ediyorlar. İnternette dolaşırken gördüğümüz sitelerde genellikle bu fontlar kullanılıyor.Arial'in "ruhsuz" olarak nitelendirilmesinin ise iki sebebi bulunuyor. Birincisi, Helvetica gibi bir tasarım ikonunun "daha az rafine" bir alternatifi olması. İkincisi ise Microsoft tarafından varsayılan olarak sunulmasıyla birlikte o kadar çok yerde (resmî evraklardan, sunumlara, basit tabelalara kadar) kullanılmış olması. Bu da artık herhangi bir özgünlük veya karakter barındırmayan, "jenerik" bir font hâline gelmesine yol açtı. Bu yüzden tasarımcılar ve estetik kaygısı güdenler için Arial, günümüzde "yaratıcılıktan kaçış" olarak görülmekte.
Peki TFF neden yıllardır Arial fontunda ısrarcı?
Peki bu teknoloji hikâyesi Türkiye'deki futbol kulüplerini nasıl etkiledi? TFF, 2013-2014 sezonundan itibaren kulüplere forma isim ve numaralarında standartlaşma getirmek amacıyla tek bir font kullanımını zorunlu kıldı. Seçilen font ise herkesin bilgisayarında bulunan, kolayca erişilebilen ve lisans sorunu olmayan Arial oldu.
Bu kararın arkasında bazı komplo teorilerini de içeren söylentiler olsa da temelde işleri daha kolaylaştırmak için alınmış kararlar yer alıyordu.
1. Standardizasyon ve okunabilirlik
TFF, yayıncı kuruluşun ve hakemlerin maç sırasında oyuncu isim ve numaralarını net bir şekilde okuyabilmesini istiyordu. Her kulübün farklı bir font kullanması yerine, tek ve net bir standart getirmek en kolay çözüm olarak görüldü.
2. Maliyet ve erişim kolaylığı
Arial, lisans ücreti gerektirmeyen ve tüm bilgisayarlarda hazır bulunan bir font olduğu için kulüplere ek bir maliyet veya teknik zorluk çıkarmıyordu.
3. Tasarım ve marka bilincinin eksikliği
O dönemde Avrupa'nın büyük liglerinin aksine (Premier League, La Liga vb.), Süper Lig'in kendine ait bir görsel kimliği veya marka değeri yaratma gibi bir önceliği bulunmuyordu. Bu yüzden estetik kaygılar, pratikliğin gerisinde kaldı.
Yine de belli başlı geçerli sebeplere rağmen TFF'nin bu "pratik" çözümü taraftarlar arasında yıllardır süren bir tartışmayı da beraberinde getirdi. Taraftarlar, Arial'ı "ruhsuz", "ilhamdan uzak" ve kulüplerin kimliğini yansıtmayan bir zorunluluk olarak gördü. Özellikle Avrupa'daki rakiplerin kendilerine özel tasarlattığı modern ve estetik fontlarla kıyaslandığında, Arial, Süper Lig'in marka değerine zarar veren bir detay olarak eleştiriliyordu.
Nihayetinde TFF geçtiğimiz gün bu "Arial mahkûmiyetine" bir son verdi fakat meselenin 13 yıllık bir gecikmeyle de olsa Arial zorunluluğunun kalkmasından ibaret olmadığını görmek gerekli. Bu karar şu an hepimizi sevindiriyor olsa da aslında fazlasıyla geç kalınmış bir karar çünkü buradaki asıl ve daha derin problem, TFF'nin yıllardır ülkenin önde gelen grafik tasarımcılarıyla, marka uzmanlarıyla ve kurumsal iletişimcileriyle bir araya gelerek Türk futbol ekonomisini ayağa kaldıracak ortak bir akıl ve vizyon ortaya koyamamasıdır.
Premier League ve La Liga örneklerinde olduğu gibi lige özel bir kurumsal kimlik ve font tasarlatmak yerine, yıllarca en kolayı seçip "Arial olsun bitsin" demek, ne yazık ki Türk futbolunu yöneten sistemin marka bilincinden ve estetik kaygıdan ne kadar uzak olduğunun bir göstergesidir.
Her karanlık gecenin bir aydınlık sabahı vardır ve evet biz bugün o sabaha uyandık. Şimdi ise yepyeni bir sayfa açma vakti. Gelecek yıllarda bugünlere dönüp baktığımızda, 2000'lerden aşina olduğumuz o ikonik forma fontlarına kucak açmış olmak dileğiyle.
Kaynak: WEBTEKNO.COM
